برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای شناسایی، هدایت، حمایت مادی و معنوی نخبگان (در دو طیف مستعدان برتر و نخبه)، جذب، حفظ و به‌کارگیری و پشتیبانی از آنان در راستای ارتقاء تولید علم، فناوری، هنر، ادب و فرهنگ و توسعه علمی و متوازن کشور و احراز جایگاه برتر علمی، فناوری و اقتصادی در منطقه براساس سند چشم‌انداز کشور در افق 1404، هدف غایی بنیاد ملی نخبگان محسوب می‌شود.

رویکرد بنیاد ملی نخبگان شناسایی «اجتماعات نخبگانی» از طریق رصد رفتار و فعالیت‌های نخبگانی آنان در تمامی حوزه‌ها شامل علم، فنّاوری، فرهنگ، نوآوری، قرآن، هنر، ادب و... همچنین پشتیبانی از فعالیت‌های نخبگانی آنان با همکاری همه دستگاه‌های ذی‌ربط برای اثرگذاری مناسب آنان در جامعه تخصصی خود است.

در واقع هدف بنیاد، ایجاد مسیری برای تواناسازی مستعدان برتر کشور و هدایت‌ آنان به سمت تأثیرگذاری بیشتر و بهتر در حوزه تخصصی از یک‌سو و تسهیل مسیر به‌کارگیری و الگوسازی از سرآمدان و نخبگان در اجتماع تخصصی خود است؛ به همین دلیل، بنیاد برای طی مسیر نخبگی، ایستگاه‌هایی را طراحی و به منظور تشویق و ترغیب صاحبان استعدادهای برتر برای طی مسیر نخبگی و رسیدن به مرحله اثرگذاری، در هر یک از ایستگاه‌ها، تسهیلاتی برای مشمولان در نظر گرفته است که هر فرد براساس فعالیت‌های نخبگانی خود و با توجه به جایگاهی‌که در آن قرار دارد، امکان بهره‌مندی از تسهیلات مطابق ضوابط بنیاد را خواهد داشت.

در این مسیر، "سند راهبردی‌کشور در امور نخبگان" مصوّب شورای عالی انقلاب فرهنگی، به عنوان قانون اساسی بنیاد ملی نخبگان، سرلوحۀ همه برنامه‌ها و اقدامات بوده و بنیاد تلاش ویژه‌ای را برای اجرایی‌سازی این سند در دستور کار قرار داده است.

تدوین اساسنامه بنیاد ملی نخبگان بر مبنای توصیه مقام معظم رهبری در سال 83 و 84 در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و اواخر دولت هشتم، اساسنامه در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و در اوایل دولت نهم نیز نخستین هیئت علمی بنیاد ملی نخبگان تعیین شد. رئیس این بنیاد، معاون رئیس‌جمهور است و مجموعه بنیاد نیز به شکل هیئت امنایی اداره می‌شود.

بنیاد ملی نخبگان دارای سه معاونت است که یکی از آنها "معاونت سرآمدان بنیاد ملی نخبگان" است. برای آشنایی با برنامه‌های آتی بنیاد ملی نخبگان در حوزه سرآمدان و نخبگان، میزبان دکتر"عباس ابراهیمی" معاون سرآمدان و نخبگان بنیاد ملی نخبگان درخبرگزاری تسنیم بودیم که در ادامه مشروح بخش اول این گفت‌و‌گو را از نظر می‌گذرانید:

تسنیم: در ابتدای این گفت‌و‌گو بفرمایید تفاوت‌ میان معاونت آینده‌سازان و معاونت سرآمدان بنیاد ملی نخبگان چیست؟

اجتماعات دانش‌آموزی، دانشجویی و طلاب با معاونت آینده سازان بنیاد ملی نخبگان است و اجتماعات دانش‌آموختگان، مخترعین، نوآوران و اساتید و اعضای هیئت علمی با معاونت سرآمدان است که این یک تقسیم کاری داخلی در بنیاد ملی نخبگان است.

ابتدای زنجیره نظام نخبگانی، معاونت آینده‌سازان و انتهای زنجیره نظام نخبگانی، معاونت سرآمدان است. در حوزه معاونت آینده‌سازان، احراز استعداد برتر به صورت غیرفعال انجام می‌شود و در حوزه سرآمدان باید به صورت اکتیو یا فعال باید انجام شود. به عنوان مثال 15 طرح حمایتی در حوزه دانشجویان وجود دارد که در سامانه بنیاد ملی نخبگان موجود است و افراد متقاضی باید درخواست خود را ارائه کنند که تعدادی از این طرح‌ها شامل طرح جایگزینی خدمت نخبگان یا طرح حمایت از دانشجویان دکتری برای فرصت‌های مطالعاتی و طرح هسته‌های حل مسئله است.

این طرح‌ها در کارگروه‌های تخصصی مطرح می‌شود و عده‌ای برگزیده می‌شوند یعنی خود فرد اعلام کرده و بعد کار احراز آن انجام می‌شود. در حوزه معاونت سرآمدان این کار باید برعکس باشد چون جامعه مخاطب حوزه سرآمدان معمولاً افرادی نیستند که خودشان به ما مراجعه کنند و ما باید این افراد را شناسایی کنیم و شناسایی در حوزه ما باید از جنس فعال باشد.

تسنیم: مفاهیمی همچون سرآمد، نخبه، فاخر در بنیاد ملی نخبگان در کدام بخش تعریف شده است؟

عمده مخاطبان معاونت آینده‌سازان، مستعدین برتر یا استعدادهای برتر هستند و مفاهیمی مثل سرآمد، مفاخر و نخبگان در حوزه معاونت سرآمدان هستند که این دسته‌بندی است که در معاونت سرآمدان داریم.

بنیاد ملی نخبگان نزدیک به 15 سال سابقه کار دارد که در این روند تکاملی تا امروز، روی دو موضوع حوزه علمی و حوزه دانشجویی متمرکز بوده است که علت این موضوع باید بررسی شود. در حوزه علمی نیز تمرکز بر روی منتخبین المپیادها،‌ برترین‌های کنکور یا برگزیدگان رقابت‌های مثل جشنواره‌های تخصصی بوده است. در این رویکرد جدیدی که در 6 ماه گذشته اتخاذ شده است معاونت سرآمدان را مقداری فعال‌تر کردیم و برای تعریف دقیق‌تر مفاهیمی مثل سرآمد، فاخر یا نخبه در حال تدوین شیوه‌های آنها هستیم. تا قبل از این، عمده کار متمرکز بر حوزه دانش‌آموزی و یا تمرکز بر حوزه علمی بوده است.

استراتژی جدید بنیاد ملی نخبگان، افزایش دایره نخبگانی است/ شیوه‌نامه شناسایی نخبگان رسانه‌ تدوین می‌شود

استراتژی جدید بنیاد ملی نخبگان در حوزه علمی، افزایش دایره نخبگانی است یعنی نه تنها نخبگان علمی بلکه نخبگان فناور، نخبگان کارآفرین، نخبگان صنعتی، نخبگان مدیریتی،‌ نخبگان هنری، ادبی و قرآنی، نخبگان صنایع دستی، نخبگان رسانه نیز در نظر گرفته شود و یکی از استراتژی‌های ما افزایش دایره نخبگانی است و ما در جلسه با اهالی رسانه قول دادیم که شیوه‌نامه شناسایی نخبگان تدوین می‌شود.

تدوین شیوه‌نامه‌های مربوط به نخبگان حوزه‌های مختلف با معاونت سرآمدان است که در بعضی از زمینه‌ها تدوین شده و در بعضی از حوزه‌ها درحال مذاکره با بازیگران آن هستیم که به تدوین شیوه‌نامه‌های مربوطه کمک کنند مثلاً در حوزه کارآفرینی با اتحادیه کارآفرینان مذاکره کردیم تا به تدوین شیوه‌نامه این حوزه کمک کنند یا در حوزه اقتصاد، با پژوهشکده‌ها، اندیشکده‌ها و جوامع تخصصی که در آن حوزه متخصص هستند، به بنیاد در تدوین شیوه‌نامه کمک کنند.

شیوه‌نامه جذب نخبگان در دستگاه‌های دولتی 40 شاخص دارد

تدوین شیوه‌نامه‌های تخصصی دو قسمت مهم برای شناسایی دارد یکی استخراج شاخص‌های اندازه‌گیری که نخبگی یا سرآمدی افراد را در آن حوزه احراز کند. مثلاً شیوه‌نامه مربوط به نخبگانی که در حوزه دولتی که برای جذب در دستگاه‌های دولتی مناسب هستند، تدوین شده که 40 شاخص دارد که این شاخص‌ها باید دقیق و صحیح طراحی شوند که قابل اندازه‌گیری باشند و توسط یک کمیته تخصصی برای افراد احراز و اندازه‌گیری شود.

نکته دوم تشکیل کمیته‌های تخصصی است که بتوانند این شاخص‌ها را برای افراد احراز کنند. نکته سوم این شیوه‌نامه بحث تسهیلات و حمایت‌هایی است که باید از این افراد انجام شود. رویکرد جدید این است که هر کسی که تحت عنوان سرآمد یا نخبه شناسایی شد یک مسئولیت اجتماعی برعهده دارد چراکه استعداد درخشان یا برتر داشتن یک موهبت تعهدآور است نه یک مزیت توقع‌آفرین! یعنی اگر خداوند یک استعدادی را به شما داده است بدان معناست که خداوند یک تعهدی را بر دوش شما گذاشته است.

با این رویکرد جدید اگر شما به عنوان نخبه توسط سیستم بنیاد ملی نخبگان شناسایی شوید ما به شما کمک می‌کنیم که آن مسئولیت اجتماعی را به بهترین نحو انجام دهید مثلاً اگر سیستم بنیاد ملی نخبگان شما را به عنوان یک استاد سرآمد در حوزه آموزش شناسایی کرد به شما کمک می‌کند که بتوانید شاگردپروری کنید، اگر بنیاد شما را به عنوان یک سرآمد کارآفرین شناسایی کرد به شما کمک می‌کند که اشتغال بیشتری ایجاد کنید، اگر بنیاد شما را به عنوان سرآمد یا نخبه فناور شناسایی کرد به شما کمک می‌کند که بتوانید در توسعه فناوری یا تجاری‌سازی فناوری خود موفق باشید. 

ما در حوزه شاگردپروری آیین‌نامه‌ای داریم که اساتید شامخ که در حوزه آموزش و پژوهش هستند را شناسایی می‌کنیم و یکی از این حمایت‌ها آن است که می‌گوییم که هرکسی که در این حوزه سرآمد شد 3 یا 4 دانشجوی پسادکتری در اختیارش می‌گذاریم یعنی حقوق 4 دانش‌آموخته دکتری برتر را بنیاد ملی نخبگان برای یکسال تقبل می‌کند تا هم شاگردپروری اتفاق بیافتد و هم توسعه فناوری یا توسعه فعالیت‌های آن استاد انجام شود.

تسنیم: بنیاد ملی نخبگان امروز کدام شیوه‌نامه‌ها را طراحی کرده یا در دست اقدام دارد؟

طراحی و تدوین شیوه‌نامه شناسایی سرآمدان حوزه فناوری، سرآمدان حوزه صنعت، سرآمدان حوزه کارآفرینی و سرآمدان هنری،‌ ادبی و قرآنی در دست اقدام است که تدوین این شیوه‌نامه پیچیدگی‌های خاصی دارد به عنوان مثال در حوزه علوم قرآنی و حوزه هنری شاخص‌ها و شیوه‌نامه‌ها وجود دارد اما متأسفانه فعال عمل نمی‌کند و یک دلیل آن این است که اساتیدی که در کارگروه‌های تخصصی هستند با یکدیگر بعضاً توافق ندارند. در حوزه‌های تخصصی علمی معمولاً یک همگرایی و وفاقی وجود دارد و نظرات به سرعت همگرا می‌شود اما در حوزه‌های هنری و ادبی و قرآنی، بعضی از اساتید سبکی را دارند که کاملاً با سبک اساتید دیگر متفاوت است.

"شناسایی، توانمندسازی و اثربخشی" 3 کار اساسی در معاونت سرآمدان بنیاد ملی نخبگان

در جمع‌بندی بحث قسمت اول بحث باید بگویم حوزه سرآمدان انتهای زنجیره نخبگانی را پوشش می‌دهد و معاونت آینده‌سازان ابتدای زنجیره نخبگانی را شامل می‌شود و هر دوی ما 3 کار اساسی را باید انجام دهیم که کار نخست، شناسایی است و همانطور که عرض کردم شناسایی در حوزه معاونت آینده‌سازان به صورت غیرفعال و شناسایی در حوزه سرآمدان به صورت فعال انجام می‌شود.

نکته دوم توانمندسازی است که این توانمندسازی در حوزه آینده‌سازان، پر‌رنگ‌تر و حوزه سرآمدان کمرنگ‌تر است.

نکته سوم اثربخشی و کمک به اثربخشی است که این بخش در معاونت سرآمدان نسبت به معاونت آینده‌سازی پررنگ‌تر است یعنی بعد از شناسایی باید به سرعت نسبت افزایش این اثربخشی کمک کنیم اما معاونت آینده‌سازان بعد از شناسایی باید نسبت به توانمندسازی آنها اقدام کند.

برای تعاریف نخبه، سرآمد و فاخر تعریف دقیقی تحت عنوان شیوه‌نامه وجود ندارند و یک تعریف کلی در یکی از سندهای ملی از نخبه آمده است که ما باید نسبت به تعریف شیوه‌نامه‌های مربوطه اقدام کنیم تا بگوییم که نخبه در انتهای زنجیره قرار دارد و ابتدا سرآمد، سپس فاخر و بعد از آن نخبه است.

فعلاً تمرکز ما بر روی موضوع سرآمدان است و علت آن نیز این است که قاعدتاً اگر سرآمدان شناسایی شوند متعاقباً مفاخر و نخبگان را نیز پوشش می‌دهیم. اما اگر از نخبگان آغاز می‌کردیم چون سختگیرانه‌تر است قاعدتاً سرآمدان و مفاخر را حذف می‌کرد و به همین دلیل فعالیت خود را از نقطه‌ای آغاز کردیم که کل زنجیره را پوشش دهیم.

امروز نزدیک به 6 ماه است که طراحی اولیه آن انجام شده است و امیدواریم که در نیمه دوم سال بتوانیم شیوه‌نامه‌های متعدد در حوزه‌های مختلف را تدوین کنیم. اینکه کدام حوزه سریعاً به نتیجه برسد به شدت بستگی به همکاری آن سازمان و دستگاه‌ مربوطه دارد. ما به اهالی رسانه نیز اعلام کردیم که آمادگی داریم تا شیوه‌نامه مربوط به سرآمدان حوزه رسانه را تدوین کنیم و تسهیلات و حمایت مربوط به پشتیبانی از آنها را استخراج کنیم. اجتماعات نخبگانی یا انجمن‌های تخصصی یا تشکل‌های مربوطه آنها، هرکدام زودتر به ما کمک کنند آن حوزه با سرعت بیشتری پیش می‌رود و اولویت خاصی را لحاظ نکردیم.

تسنیم: شناسایی در بنیاد ملی نخبگان چگونه انجام می شود؟‌

بنیاد ملی نخبگان موضوع شناسایی را به دو روش انجام می‌دهد روش اول این است که شیوه‌نامه‌ای را تدوین می‌کند که شاخص‌ها از آن استخراج می‌شود کارگروه تخصصی برای آن تشکیل می‌شود و خود آن شناسایی را انجام می‌دهد روش دوم این است که به یکسری از رویدادها، رقابت‌ها و جشنواره‌های تخصصی اعتبار می‌دهد و بعد می‌گوید که برگزیدگان این رویدادها، سرآمدان حوزه من هستند مثلاً اگر یک رویداد معتبر در حوزه رسانه را برگزار کنیم که استانداردهای مربوط به یک رویداد با پشتوانه را رعایت کند، به برگزیدگان آن حوزه اعتبار برگزیده بنیاد ملی نخبگان داده می‌شود. مثلاً جشنواره‌ خوارزمی، جشنواره فارابی، مسابقات نانو و مسابفات روبوکاپ رویدادهایی هستند که بنیاد ملی نخبگان به آنها اعتبار داده است و برگزیدگان این جشنواره‌ها نیز امتیاز نخبگانی دارند.

بنیاد ملی نخبگان این آمادگی را دارد که اندیشکده‌ها،‌ پژوهشکده‌ها، جوامع تخصصی و انجمن‌های علمی تخصصی، رویدادی را برگزار کنند که اعتبار داشته باشد، سپس بنیاد ملی نخبگان آن را ممیزی کرده و به آن رویداد اعتبار می‌دهد و برگزیدگان آن را نیز جزو برگزیدگان بنیاد ملی نخبگان لحاظ می‌کند.

منبع: تسنیم

***
ما را در شبکه‌های اجتماعی به آدرس bmnirann@ دنبال کنید.